انواع تقسیم بندی شرکت ها بر اساس قانون تجارت

شرکت ها انواع مختلفی دارند و هر یک از تقسیم بندی شرکت ها با توجه به ویژگی ها و شرایط آنها می باشد

انواع تقسیم بندی شرکت ها

در این مقاله قرار است در مورد انواع شرکت ها، ویژگی های آن و تقسیم بندی شرکت ها صحبت نماییم و قوانین تجارت مربوط به آن را نیز بررسی نماییم.

انواع تقسیم بندی شرکت ها با توجه به ویژگی ها و کاربرد آنها نمود پیدا می کند و هر شخص حقیقی با توجه به نیازهای خود اقدام به شراکت و راه اندازی این شرکت ها می کند.

با توجه به تعریف لغت نامه دهخدا معنی شرکت به معنی شریک شدن و یا همدست شدن می باشد و یا اتحاد چند کس برای غرض یا نفعی عام یا خاص. این تعاریف از شرکت با مفهوم امروزی آن تا حد زیادی ارتباط دارد در تعریف حقوقی شرکت به پیمان نامه ای گفته می شود که بر اساس آن شرکا سود حاصل از شرکت را بین خودشان تقسیم می کنند. یر همین اساس شرکت ها انواعی دارند که عبارتند از: شرکت تجاری و شرکت مدنی. همچنین، شرکت تجاری ، خود به هفت قسم تقسیم می گردد : شرکت سهامی، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت تضامنی، شرکت مختلط غیر سهامی، شرکت مختلط سهامی، شرکت نسبی و شرکت تعاونی تولید و مصرف.

تعریف شرکت چیست؟

طبق قانون مدنی ایران شرکت یعنی اجتماع حقوق مالکان متعدد در شیء واحد به نحو اشاعه، اما طبق قانون تجارت شرکت عبارت است از قراردادی که طبق آن شرکا سود حاصل از سرمایه را تقسیم می نمایند.

 در قانون ایران می توان شرکت  را این گونه تعریف نمود که: شرکت، شخصی حقوقی است که با قانون خاصی حسب مورد تحت قانون تجارت یا قانون خاص تشکیل شده باشد.

طبق قانون تجارت شرکت ها به 7 گونه تقسیم می شوند:

1. شرکت های سهامی
2. شرکت با مسئولیت محدود 
3. شرکت های تضامنی
4. شرکت مختلط غیر سهامی
5. شرکت مختلط سهامی
6. شرکت های نسبی
7. شرکت های تعاونی تولید و مصرف

در ادامه مختصرا به توضیح هر کدام می پردازیم.

شرکت های سهامی

نحوه تشكيل شركت های سهامی در هر کشوری متفاوت است و بستگی به قوانین مصوب همان کشور دارد. طبق ماده 20 قانون تجارت ایران شرکت سهامی یعنی شرکتی که سرمایه اش به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام می باشد.شرکت های سهامی دو نوع می باشند: سهامی عام و سهامی خاص.

شرکت سهامی خاص

البنه قابل ذکر می باشد که در شرکت های سهامی عام موسسین حق دارند فقط 20درصد از درصد سهام سرمايه شركت را به خود اختصاص داده و 80 درصد سهام سرمايه شركت بعد از اخذ مجوز از اداره ثبت شركت ها به عامه ی مردم عرضه گردد.

شرکت های سهامی عام آن دسته از  شرکت هایی هستند که در آن موسسین قسمتی از سرمایه ی شرکت را از طریق پذیره نویسی و فروش سهام به مردم تامین می کنند.

شرکت های سهامی خاص شرکت هایی هستند که تمام سرمایه در موقع تاسیس منحصراَ توسط موسسین تامین می شود.

نحوه و شرایط تاسیس شرکت سهامی عام چگونه است؟

حداقل شرکا 5 نفر و حداق هیئت مدیره 5 نفر باشند.
حداقل سرمایه ی اولیه 5000000 ریال است.
سرمایه ی شرکت توسط موسسین و عامه تامین می گردد.
سهم سرمایه موسسین نباید از 20 درصد سرمایه ی شرکت کم تر باشد.
سی و پنج  درصد از  مبلغ باید به صورت نقدی توسط موسسین تامین و در حسابی تحت عنوان شرکت سهامی عام  در شرف تاسیس نزد یکی از بانک ها سپرده گزاری شود.
اظهارنامه به انضمام طرح اساسنامه شرکت و طرح اعلامیه پذیره نویسی سهام که به امضاء کلیه موسسین رسیده باشد با قید نام کثیرالانتشار منتخب ، در تهران به اداره ثبت شرکت ها و در شهرستان ها به دایره ثبت شرکت ها برسد(ماده 6 قانون تجارت)

مدارک لازم جهت کسب اجازه پذیره نویسی شرکت در شرف تاسیس سهام عام از مرجع ثبت شرکت ها چیست؟

1.دو نسخه طرح اظهارنامه ی شرکت 
2.دونسخه طرح اساس نامه ی شرکت
3.دو نسخه طرح پذیره نویسی شرکت
4.گواهی بانکی مبنی بر واریز وجه توسط موسسین 
5.فتوکپی شناسنامه ی موسسین

اظهارنامه ی ثبت شرکت شامل چه مواردی است؟

شرکت با مسئولیت محدود

طبق ماده 94 قانون تجارت شرکتی است صرفا با موضوع فعالیت تجاری ،بین دو یاچند نفر جهت امور تجارتی تشکیل می شود و هر از شرکا فقط به میزان سرمایه ی خود مسئول قروض ،دیون و تعهدات شرکت می باشند و هیچ حداقل مبلغ معینی نیز ندارد.

در اسم این نوع شرکت می بایست حتما عبارت"شرکت با مسئولیت محدود قید گردد در غیر این صورت شرکت در مقابل اشخاص حقوقی تضامنی محسوب می شود و تابع مقررات آن خواهد بود.

مراحل تشکیل شرکت با مسئولیت محدود چیست؟

1. تنظیم شراکت نامه و امضا
2. تایید و پرداخت میزان سرمایه شرکت
3. ثبت شرکت در اداره ثبت شرکت ها

شرکت های تضامنی

ساده ترین نوع شرکتی است که برای امور تجارتی بین دو یا چند نفر تحت نام مخصوصی تشکیل می شود و اگر دارایی شرکت برای تایدیه تمام قروض کافی نباشد هر یک از شرکا مسئول پرداخت تمامی قروض می باشند.(ماده 116 قانون تجارت).

شرکت تضامنی یکی از هفت گونه شرکتی است که در بالا به آن اشاره کردیم. که مانند انواع این شرکت ها فارغ از نوع فعالیت، یک شرکت تجاری به حساب می آید. در مورد این شرکت، شخصیت و اعتبار شرکا بسیار مهم و حائز اهمیت می باشد.

 طبق ماده 116 قانون تجارت شرکت های تضامنی شرکت هایی هستند که تحت اسم ویژه و مخصوص برای کارهای تجارتی بین دو و یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل می شوند. در صورت عدم کفایت و بروز مشکل اگر اموال شرکت برای پرداخت دیون شرکت کافی نباشد هر یک از شرکاء مسئول پرداخت تمام دیون و تعهدات شرکت می باشد و در صورتی که بین شرکاء قرار دادی غیر از این به امضا برسد و منعقد شود از نظر قانون فاقد ارزش خواهد بود.

در اسم شرکت تضامنی باید حتما عبارت (‌شرکت تضامنی) و لااقل اسم یک نفر از  شرکاء ذکر شود و یا بعد از از اسم شرکایی که ذکر شده است عبارتی از قبیل (‌و شرکاء) یا (‌و‌برادران) قید شود(ماده 117قانون تجارت).

شرکت تضامنی زمانی تشکیل می شود که تمام سرمایه نقدی تایید و سهم‌الشرکه غیر نقدی نیز تقویم و تسلیم شده باشد(ماده 118 قانون تجارت).

در شرکت های تضامنی منافع به نسبت سهم‌الشرکه بین شرکاء تقسیم می‌شود مگر آنکه ترکیب  شرکتنامه غیر از این باشد.(ماده 119 قانون تجارت).

در شرکت تضامنی باید شخصی سمت مدیری را برعهده بگیرد که لااقل یک نفر از میان شرکا و یا از خارج باشد(ماده 120 قانون تجارت).

در شرکت تضامنی حدود وظایف مدیر طبق ماده ی 51 می باشد یعنی مسئولیت مدیر در مقابل شرکا همان مسئولیتی می باشد که وکیل در مقابل موکل دارد.(ماده 121 قانون تجارت).

در شرکت تضامنی اگر سهم الشرکه ای غیر نقدی باشد می بایست سهم الشرکه به تراضی تمام شرکا تقویم گردد (ماده 122 قانون تجارت).

در شرکت تضامنی هیچ یک از شرکا نمی تواند سهم خود را به دیگری منتقل کند ومکر با ضایت تمام شرکا باشد(ماده 123 قانون تجارت).

مادامی که شرکت منحل نشده  مطالبه ی تمامی قروض باید از محل خود شرکت باشد و بعد از انحلال نیز طلبکاران باید برای وصول مطالبات به هر شریکی که مد نظر است رجوع کنند و هیچ یک از شرکا هم نمی توتنند بنا بر هر دلیلی (مثلا میزلن زیاد بودن قروض نسبت به سهم خود در شرکت)امتناع کنند و فقط در روابط بین شرکاء مسئولیت هر یک از آنها در تادیه قروض‌شرکت به نسبت سرمایه خواهد بود که در شرکت گذاشته است آن هم در صورتی که در شرکتنامه ترتیب دیگری نباشد.(ماده 124 قانون تجارت)

انحلال شرکت های تضامنی

• رضایت تمامی شرکا
• مراجعه به دادگاه و تقاضای انحلال شرکت
• فسخ شرکت
• ورشکستگی یکی از شرکا
• فوت یا محجوریت هر یک از شرکا

مدارک مورد نیاز انحلال شرکت های تضامنی چیست؟

• تمامی مدارک ثبتی
• مدارک شناسایی
• اصل صورت جلسه ی انحلال که به تایید شرکا و مدیر تصفیه رسیده باشد
• آگهی آخرین تغییرات شرکت

شرکت های مختلط غیر سهامی

این نوع شرکت بین یک یا چند شریک ضامن و یا یک یا چند شریک با مسئولیت محدود تحت تابع شرکت نامه تشکیل می شود.

در نام شرکت باید حتما عبارت "مختلط غیر سهامی" قید شود چون این شرکت سهامی را منتشر نمیکند و مسئولیت شرکا محدود به میزان سرمایه ای است که در شرکت گذاشته اند، اما در صورت انحلال شرکت ،شرکا ضامن مسئول تمام قرض ها و بدهی های شرکت خواهند بود.

شرکت مختلط غیر سهامی یکی از انواع شرکت های تجاری در ماده 20 قانون تجارت می باشد و هدف از تشکیل آن فعالیت تجاری به همراه کسب سود و تقسیم منافع می باشد.

شرکت مختلط غیر سهامی شرکتی است که برای امور تجارتی  تحت نام مخصوصی بین یک یا چند نفر شریک ضامن و یک یا چند نفر شریک با مسئولیت محدود بدون انتشار سهام تشکیل می ‌‌شود(ماده 141 قانون تجارت).

موارد ذکر شده در شرکت نامه شرکت مختلط غیرسهامی چیست؟

•    نام شرکت
•    موضوع شرکت
•    مرکز اصلی شرکت
•    محل شعبه  شرکت
•    اسامی موسسین/شرکای شرکت
•    تابعیت شرکت
•    مبدا و مدت تشکیل شرکت 
•    سرمایه ی شرکت(نقدی و غیر نپقدی)
•    میزان سهم الشرکه ی هر شریک
•    تعیین مدیر 
•    زمان رسیدگی به حساب و تقسیم سود و زیان 
•    تعیین بازرسان شرکت
•    نحوه و شرایط انحلال و فسخ شرکت
•    شرایط قانونی در روابط بین شرکا در شرکت نامه

شرکت مختلط غیر سهامی نیز مانند شرکت های دیگر شخصیتی حقوقی دارد و  به عنوان شخصیتی مستقل از شرکای تشکیل دهنده دارای کلیه حقوق و تکالیفی است  که قانون برای افراد با شخصیت حقیقی قائل است.

در شرکت های مختلط غیر سهامی همان طور که از نامش پیداست، مختلط یعنی دو نوع شریک در این شرکت وجود دارد.

شریک ضامن: شخصی که در ابتدای تاسیس شرکت موظف پرداخت  سهم سرمایه ها چه به صورت نقدی و چه به صورت غیرنقدی هست و مسئول تمامی قرض هایی است که در شرکت وجود دارد ولو اینکه علاوه بر دارایی شرکت باشد.

شریک با مسئولیت محدود: شخصی می باشد که مسئولیتش فقط به میزان همان آورده ای می باشد که در ابتدای تاسیس شرکت  به صورت نقدی سرمایه گزاری و یا تعهد  نموده و شرکا با مسئولیت محدود می توانند بخشی از سرمایه را نقدی پرداخت کنند و بخشی صرفا در تعهد آنان بماند .

طبق ماده 141 قانون تجارت:شرکا ملزم هستند در زمان تشکیل و ثبت این نوع شرکت را تحت اسم و عنوان مخصوصی تشکیل دهند و لا اقل اسم یکی از شرکای ضامن آورده شود.

طبق ماده 143 قانون تجارت هر یک از شرکایی که مسئولیت محدودی دارد و اسمش جز اسم شرکت باشد در مقابل طلبکاران شرکت ضامن محسوب می شود.

این نوع شرکت حتی بدون تنطیم اساس نامه و فقط تحت شرکت نامه در اداره  ثبت شرکت ها به ثبت می رسد.

طبق ماده  148 قانون تجارت هیچ یک از شرکا با مسئولیت محدود نمی ‌توانند بدون رضایت سایر شرکا  سهم شرکت خود را به غیر منتقل کنند.

اگر شرکا به انتقال سهم از جانب شریک با مسئولیت محدود رضایت دهند  و او این انتقال را انجام دهد. او نیز همانند شریک سابق، مسئول تمام قرض های قبل از ورودش به شرکت خواهد بود.

شرکای ضامن باید در زمان تاسیس شرکت کلیه ی سرمایه ای را که تقبل نموده اند پرداخت کنند (می توانند بخشی را تقبل کرده و مابقی در تعهد آنان بماند).

طبق ماده 150 قانون تجارت شریک با مسئولیت محدود در مقابل اشخاص ثالث در حکم شریک می باشد مگر ثابت نماید که اشخاص مزبور از محدود بودن مسئولیت او اطلاع داشته‌اند.

طبق ماده 156 قانون تجارت اگر شرکت مختلط غیر سهامی ورشکست شود دارایی شرکت بین طلبکاران تقسیم شده (سهم‌الشرکه شرکاء  نیز جزو دارایی شرکت محسوب می شود و شرکا در آن هیچ حقی ندارند).

شرکت مختلط غیر سهامی توسط  چه کسانی تاسیس می شود ؟

کسانی که  نیازمند سرمایه ی اولیه و تشکیل شرکت و کارآفرینی هستند که بعد از پیدا کردن شخص موردنظر در ساخت و تاسیس با وی شریک شوند.

شرکت مختلط سهامی

 طبق ماده 162 قانون تجارت شرکتی است که تحت نام مخصوصی بین عده ای از شرکای سهامی و یک یا چند نفر شریک ضامن تشکیل می شود.

شرکای سهامی چه  کسانی هستند؟

کسانی  که سرمایه شان به صورت سهام یا قطعات مساوی سهام درآمده و مسئولیت آن به میزان همان سرمایه ای می باشد که در شرکت دارند.

شریک ضامن چه کسی است؟

 شریکی می باشد که سرمایه اش به صورت سهام درنیامده و مسئول کلیه قروضی علاوه بر دارایی شرکت است.

در صورتی که تعداد شریک ضامن زیاد بود مسئولیت آن ها در مقابل طلبکاران و روابط شان با یکدیگر تابع قوانین شرکت تضامنی است.

در ماده 163 قانون تجارت آمده است که در نام این شرکت باید عبارت"مختلط سهامی" و لااقل اسم یکی از شرکای ضامن  قید شود.

به موجب ماده 165 قانون تجارت:در هرکدام از شرکت های مختلط سهامی هیاتی به اسم هیات نظار  متشکل از سه نفر از شرکا برقرار می گردد  و این هیئت توسط مجمع عمومی بلا فاصله بعد از تشکیل قطعی شرکت معین می شود.

انحلال شر کت مختلط سهامی چکونه است؟

طبق ماده 181 و 182  قانون تجارت شرکت مختلط سهامی در موارد زیر انحلال می گردد:

• بر حسب تصمیم مجمع عمومی در صورتی که در اساسنامه این حق برای مجمع مذکور صراحتا بیان شده باشد.
• برحسب رضایت شرکای ضامن و تصویب محمع عمومی.
• در صورت فوت یا محجوریت هر یک از شرکا مشروط بر این که انحلال شرکت در این مورد در اساس نامه تصریح شده باشد.
• هر گاه در اساسنامه برای مجمع عمومی حق تصمیم به انحلال معین نشده باشد و بین مجمع و شرکا موافقتی صورت نگرفته باشد در این صورت اگر محکمه دلایل طرفداران انحلال را موجه ببیند حکم انحلال تصویب می شود. همین حکم در موردی نیز صدق می کند که یکی از شرکا به هر دلیلی تقاضای  انحلال شرکت را  از محکمه داشته باشد و محکمه آن دلایل را موجه ببیند.

شرکت های نسبی

طبق ماده ی 183 قانون تجارت  شرکت نسبی شرکتی می باشد که برای امور تجارتی تحت اسم مخصوصی بین دو یا چند نفر تشکیل  می شود و مسئولیت هر یک از شرکا به نسبت سرمایه ای که در شرکت گذاشته می باشد.

طبق ماده 184 قانون تجارت در اسم شرکت نسبی عبارت "شرکت نسبی" و حداقل اسم یک نفر از شرکا باید ذکر شود.در صورتی که اسم شرکت مشتمل بر اسم تمامی شرکا نباشد یعد از اسم شریک یا شرکا ئی که ذکر شده است  عبارتی از قبیل و شرکا و برادران ضروری می باشد.

ویژگی های شرکت های نسبی

• حداقل تعداد شرکا برای تشکیل شرکت نسبی 2 نفر می باشد(ماده 20 قانون تجارت).
• طبق ماده 588 قانون تجارت وازه ی "نفر" شامل اشخاص حقوقی نیز می شود.
• مسئولیت شرکای شرکت نسبی در مقابل اشخاص ثالث مانند مسئولیت شرکت های شرکت تضامنی در برابر یک دیگر می باشد.
• اصولا شرکت های نسبی از همان قواعدی تبعیت میکنند که که در مورد شرکت تضامنی صدق می کند.

تفاوت شرکت های نسبی با شرکت های تضامنی

تفاوت مهم در نوع مسئولیت آن ها می باشد:

• در شرکت های تضامنی اموال  شخصی شرکا مدنظر است و هر قدری که بخواهیم می توانیم به آن مراجعه کنیم اما در شرکت های نسبی امکان مراجعه به اموال شخصی شریک فقط نسبت به سرمایه وجود دارد.
• در شرکت تضامنی طلبکار می تواند بابت طلب خود به هر شریکی که می خواهد  بابت دریافت طلب خود مراجعه کند.
• در شرکت نسبی چون شریک مالک یک چهارم سرمایه می باشد ، بنابراین نسبت به یک چهارم بدهی مسئولیت دارد.

وظایف و اختیارات مدیران در شرکت های نسبی

در شرکت های تضامنی و نسبی همانند شرکت های بامسئولیت محدود شرکا باید حداقل یک نفر را از بین خود یا خارج از شرکت به سمت مدیر معین نمایند.

در قانون تجارت برای مدیران شرکت های تضامنی و نسبی هیچ مسئولیت جزایی و مدنی پیش بینی نشده است .

شرکت تعاونی تولید و مصرف

شرکت تعاونی تولید و مصرف نوعی از شرکت های تعاونی می باشد که میان افراد یک صنف یا اشخاصی که منافع مشترکی دارند تاسیس می شود. این نوع از شرکت ها به دو دسته تقسیم می شوند:

1. تعاونی تولید
2. تعاونی مصرف

شرکت های تعاونی تولیدی شرکت هایی هستند که معمولا در زمینه هایی مانند: کشاورزی، دامپروری، صید آب زیان، ساخت و ساز و مواردی در این زمینه فعالیت دارند.

شرکت های مصرف و یا توزیع شرکت هایی هستند که در حیطه ی فراهم کردن کالا و یا خدماتی که مورد نیاز اعضا می باشد فعالیت دارد.

طبق ماده 1 قانون شرکت های تعاونی:شرکت تعاونی شرکتی است که برای مدت نامحدودی و به منظور رفع نیازهای مشترک اعضا و بهبود وضع مادی و اجتماعی آن ها از طریق همکاری آن ها تشکیل می شود.

تبصره ی این ماده بیان می کند که تعداد شرکای شرکت های تعاونب نباید کم تر از 7 نفر باشد.

شرکت تعاونی تولید

 طبق ماده 190 قانون تجارت شرکتی می باشد که بین عده ای از ارباب حرف تشکیل شده است و و شرکا مشاغل خود را  برای تولید و  فروش اجناس به کار می برند. اگر تولید عده ای از شرکا در خدمت دائمی شرکت نباشد و یا از اهل حرفه هم نباشد، حداقل دو ثلث اعضا باید ازشرکایی انتخاب شوند که حرفه شان موضوع عملیات شرکت می باشد. 

اهداف شرکت تعاونی مصرف چیست؟

• فروش اجناسی که جهت مصارف زندگی اشخاص  می باشد (اعم از این که  خودشان آن را تولید و یا خریده باشند).
• نغع و ضرر به نسبت خرید هر یک از شرکا بین آنان تقسیم می گردد.

آیا عضویت در شرکت های تعاونی دارای شرایط خاصی می باشد؟

بله افراد برای عضویت باید دارای شرایط زیر باشند:

• تابعیت ایرانی 
• عدم محجوریت و نداشتن ممنوعیت قانونی 
• خریداری نمودن حداقل سهامی که در اساس نامه ذکر شده است 
• متعهد شدن در برابر رعایت مقررات اساس نامه شرکت
• رعایت مقررات اساس نامه ی شرکت 
• و عدم عضویت افراد در تعاونی های مشابه

میزان سرمایه ی شرکت تعاونی چقدر است؟

میزان سرمایه ی این نوع شرکت متغیر و نامحدود می باشد.

انواع شرکت تعاونی از نظر نوع عضویت : 

1. تعاونی عام
2. تعاونی خاص 

شرکت تعاونی عام

شرکتی می باشد که همه ی افراد می توانند آزادانه در آن عضویت داشته باشند و و افرادی که موسسین شرکت هستند مستلزم این هستند که بخشی از سرمایه ی اولیه و افزایش سرمایه را برای خرید عموم عرضه نمایند. 

شرکت تعاونی خاص:شرکتی می باشد که عضویت در آن تنها برای گروه خاصی است مانند : کارگران، دانشجویان ، کارمندان و غیره این نوع از تعاونی میان افراد دارای صلاحیت و واجد شرایط تشکیل می شود.