حسابداری صنعتی چیست؟

ما در این مقاله به بررسی حسابداری صنعتی و کاربرد های آن پرداخته ایم.

حسابداری صنعتی چیست؟

سیستم حسابداری صنعتی برای اولین بار در سال 1818 معرفی گردید و بین سال 1885 تا 1920 مراحل تکامل خود را طی کرده و به عالی ترین سطح خود رسید.

سیستم ثبت دوطرفه در ایتالیا ابداع شد و در اروپا رواج یافت، در طول قرن هجدهم این سیستم در تمامی عرصه ها به کار گرفته شد. انقلاب صنعتی باعث رشد و تحول و تغییراتی در مباحث اقتصادی و اجتماعی گردید.
عرصه تحول در انقلاب صنعتی تولید ماشین بود، که شیوه تولید آن از دستی به تولید کارخانه ای تغییر یافت، همین امر موجب رشد و توسعه کارخانه های کوچک و بزرگ گردید و کم کم صنایع دستی و خانگی به سرانجام خود رسید و باعث رشد رقابت بین کارخانه های بیشتر شد.
در پی همین موضوع و نیاز اساسی به آگاهی از بهای تمام شده محصول، دفتر داری صنعتی (هزینه یابی) که بعدها حسابداری صنعتی نامیده شد ابداع گردید.
حسابداری شاخه های مختلفی دارد که باتوجه به نیاز هر کسب و کاری متفاوت می باشد.

گرایش های حسابداری به شرح زیر می باشد:

1-حسابداری مالی

2-حسابداری دولتی

3-حسابداری مدیریت

4-حسابداری صنعتی

5-حسابداری هزینه

6-حسابداری مالیاتی

7-حسابرسی

حسابداری صنعتی یا بهای تمام شده

یکی از زیرشاخه های حسابداری، حسابداری هزینه می باشد که نام دیگر آن حسابداری بهای تمام شده است و بخش عمده ای از دانش حسابداری را تشکیل می دهد، همینطور حسابداری بهای تمام شده یکی از شاخه های مدیریت می باشد که وظایف متعددی هم دارد.
برای حسابداری بهای تمام شده تعاریف متعددی ذکر شده است اما به طور کلی: حسابداری بهای تمام شده به شاخه ای از حسابداری گفته می شود که وظیفه اش جمع آوری اطلاعات (مربوط به عوامل هزینه)، محاسبه بهای تمام شده محصولات و ارائه روش های تقلیل بهای تمام شده تولیدات (تجزیه و تحلیل گزارشات و برسی شیوه های تولید) می باشد.

کاربرد حسابداری بهای تمام شده چیست؟

استفاده از حسابداری بهای تمام شده محدود به موسسات تولیدی نمی باشد بلکه موسسات غیرتولیدی (ادارات دولتی، بیمارستان ها، دانشگاه ها، شرکتهای هواپیمایی و حمل و نقل، شرکتهای بیمه و عمده فروشی و خرده فروشی )هم می توانند از این نوع حسابداری برای بهای تمام شده خدمات ارائه شده و افزایش کارایی فعالیت خود استفاده کنند.

اصطلاحات حسابداری بهای تمام شده

هزینه یابی (محاسبه بهای تمام شده کالای ساخته شده و موجودی کالای درجریان ساخت).
کالای ساخته شده (محصولاتی که جریان تولید را طی کرده و آماده به فروش می باشند).
کالای درجریان ساخت (محصولاتی که ساختشان هنوز به اتمام نرسیده است).
عوامل بهای تمام شده (هزینه هایی که برای ساخت محصول مصرف می شوند مانند: مواد اولیه، دستمزد، هزینه های غیرمستقیم تولید(سربار ساخت)).
تولید: تغییر شکل و ماهیت مواد طی مراحل مختلف به کالا.

اجزای تشکیل دهنده حساب کالای درجریان ساخت در حسابداری صنعتی چیست؟

یکی از ارکان مهم حسابداری صنعتی، حساب کالای در جریان ساخت می باشد که نقش بسزایی در این نوع از حسابداری دارد، در واحد های تولیدی دسته ای از اجناس هستند که در خط تولید و در حال ساخت هستند، نه شامل مواد اولیه محسوب می شوند، و نه محصول تکمیل شده ای هستند، در اصل کالاهای ناتمامی هستند که از خط تولید به انبار منتقل شده اند و کالای در جریان ساخت نامیده می شوند. حساب کالای در جریان ساخت در موسسات تولیدی

هزینه های تشکیل دهنده بهای تمام شده در قسمت بدهکار این حساب ثبت می گردد و در مقابل نیز بعد از ساخت محصول و انتقال آن به انبار بهای تمام شده آن محاسبه و از حساب کالای درجریان ساخت خارج می شود، یعنی حساب کالای درجریان ساخت معادل بهای تمام شده کالای ساخته شده طی دوره بستانکار می گردد.
 اضافه شود T در جریان ساخت

طبقه بندی هزینه ها در موسسات تولیدی

هزینه ها به طرق مختلفی طبقه بندی می شوند. در واحد های تولیدی
انواع طبقه بندی هزینه ها:
1-طبقه بندی طبیعی: (هزینه های ساخت،هزینه های تجاری).
2-از طریق ارتباط با محصول (هزینه های مستقیم تولید،هزینه های غیر مستقیم تولید).
3-از طریق تغییر حجم محصول (هزینه ثابت، هزینه متغیر، هزینه نیمه متغیر).

هزینه های ساخت هزینه هایی هستند که در کارخانه به مصرف می رسند. هزینه های تجاری یا همان هزینه های عملیاتی، هزینه هایی هستند که در بخش های دیگر به جز کارخانه به مصرف می رسند (هزینه های اداری و تشکیلاتی، هزینه های توزیع و فروش).

بهای تولید

مجموع هزینه هایی که به طور مستقیم در ساخت محصول به مصرف می رسند را بهای اولیه می گویند و برای محاسبه آن از فرمول زیر استفاده می شود:

هزینه های تبدیل

مجموع هزینه هایی که برای تبدیل مواد اولیه به محصولات ساخته شده به مصرف می رسند را هزینه های تبدیل می گویند و برای به دست آوردن آن از فرمول زیر استفاده می کنیم: 

در واحدهای تولیدی، درپایان دوره مالی و یا در پایان هرماه گزارش هایی تهیه می گردد، این گزارش ها بر اساس اصول پذیرفته شده حسابداری تنظیم می شود و هدف های گوناگونی دارند.

انواع گزارش های سازمانی

1-گزارشات درون سازمانی:

گزارشات درون سازمانی که معمولا در پایان هرماه تهیه می گردند عبارتند از( گزارش مصرف مواد، گزارش اوقات تلف شده، گزارش انبارگردانی، گزارش ضایعات مواد و محصولات درجریان ساخت، گزارش خرید مواداولیه و گزارش فروش محصولات ساخته شده ).

2-گزارشات برون سازمانی:

این گزارشات در پایان دوره مالی به وسیله دایره حسابداری تهیه می شود و معمولا برای ارائه به اشخاص حقیقی و حقوقی خارج از واحد تولیدی می باشد: صاحبان سرمایه، حسابرسان خارجی، موسسات اعتبار دهنده، بورس و اوراق بهادار ( گزارش بهای تمام شده کالای فروش رفته، گزارش سود و زیان، گزارش تقسیم سود، ترازنامه و گزارش گردش وجوه نقد ).

محاسبه بهای تمام شده محصولات فروش رفته :

محاسبه بهای تمام شده موجودی کالای ساخته شده طی دوره:

گزارش عملکرد سود و زیان نیز یکی دیگر از گزارش های برون سازمانی است که از قسمتهای متفاوتی تشکیل شده است.
قسمت اول آن بهای تمام شده کالای فروش رفته می باشد که از رابطه زیر به دست می آید :
قسمت دوم، گزارش بهای تمام شده کالای فروش رفته می باشد که از رابطه زیر به دست می آید:

قسمت سوم، محاسبه سود یا زیان خالص می باشد که که با کسر هزینه های عملیاتی دوره از سود ناخالص و اضافه نمودن هزینه های عملیاتی به زیان ناخالص به دست می آید:

مواد در موسسات تولیدی 

در موسسات تولیدی مواد بخش مهمی از دارایی ها را تشکیل می دهد که اهم موجودی موسسات تولیدی است.

مواد به دو دسته تقسیم می شود:مواد مستقیم و مواد غیر مستقیم.
قسمت عمده بهای تمام شده هر واحد محصول ساخته شده را مواد تشکیل می دهد، به همین منظور موسسات برای خرید، نگهداری و حسابداری مواد دوایری را ایجاد نموده اند.
دوایر کنترل کننده مواد عبارتند از:

- دایره خرید ( تهیه و تدارک مواد و ملزومات و ابزار آلات موردنیازشرکت های تولیدی).

- دایره کنترل کیفیت و بازرسی ( مواد خریداری شده قبل از تحویل به انبار از نظر کمی و کیفی مورد بازرسی قرار می گیرد).

- دایره انبارها ( مسئولیت امور انبار و نگهداری موجودی های جنسی برعهده انبار دار می باشد).

- انبارها در موسسات تولیدی به دو نوع مرکزی (اصلی) و فرعی تقسیم می گردد.

- دایره حسابداری مواد

وظایف انبار دار در موسسات تولیدی در حسابداری صنعتی چیست؟

1-تکمیل و ارسال برگ درخواست خرید مواد و ملزومات به دایره خرید.
2-تحویل گرفتن موادی که وارد انبار میشود و مطابقت دادن آن با مشخصات در برگ سفارش و کارت مواد.
3-قراردادن مواد در محل مناسب و کد گذاری.
4-صدور مواد از انبار به قسمت های مختلف تولید و دریافت حواله انبار معتبر.
5-تطبیق مانده کارت های مواد با موجودی واقعی در انبار.
6-تهیه گزارش مواد ناباب و کم مصرف.
7-حفظ و نگهداری از موجودی ها.
مواد خریداری شده در موسسات تولیدی قبل از رسیدن به سطح حداقل باید جایگزین شوند، حد تجدید سفارش به دو عامل مهم بستگی دارد: حداکثر مقدار مصرف روزانه و مدت تحویل مواد سفارش شده، یعنی:
حداکثر مصرف روزانه مواد * حداکثر مدت وصول مواد = حد تجدید سفارش

در موسسات تولیدی گاهی مواد خریداری شده بنا بر دلایل مختلفی برگشت داده می شود که به صورت زیر خواهد بود:

برگشت مواد خریداری شده به فروشنده_ 
 نحوه ثبت دراین روش به صورت زیر می باشد:

موجودی نقد
کنترل مواد
اصلاح مواد

برگشت مواد به فروشنده
نحوه ثبت در این روش:
کنترل مواد
کنترل کالای درجریان ساخت

روش های محاسبه بهای تمام شده موجودی انبار

روش اولین صادره از اولین وارده (FIFO)
روش اولین صادره از آخرین وارده (LIFO)

روش میانگین 

در حسابداری بهای تمام شده هزینه دستمزد و سهم نیروی کاری (مستقیم و غیرمستقیم درتولید) یکی از عوامل بهای تمام شده محصول می باشد.
دستمزد تولیدی: به وجهی که برای کار انجام شده تولیدی در مدتی معین تعهد یا پرداخت می شود را دستمزد تولیدی می گویند.
دستمزد مستقیم: هزینه کار انجام شده ای که مستقیما برای ساخت محصول تعهد یا پرداخت شود (دستمزد کارگرانی که مستقیما به ساخت محصول اشتغال دارند).
دستمزد غیرمستقیم: دستمزد سرپرستان و کسانی که به تعمیر و نگهداری ماشین آلات مشغول اند و مستقیما تاثیری در تولید ندارند.

دوایر کنترل کننده حقوق و دستمزد کدامند

واحدهای تولیدی برای کنترل حقوق و دستمزد از دوایری استفاده می کنند که این دوایر اطلاعات مورد نیاز را جمع آوری، نگهداری و به مدیریت واحد ها گزارش می دهند این دوایر عبارتند از:
- دایره کارگزینی
- دایره زمان سنجی
- دایره برنامه ریزی تولید
- دایره ثبت اوقات کار
- دایره حسابداری حقوق و دستمزد
- دایره حسابداری بهای تمام شده

برای محاسبه هزینه حقوق و دستمزد باید اطلاعات و عوامل لیست حقوق را شناخت و از قوانین و مقررات مربوط به کار نیز مطلع بود.

هزینه حقوق و دستمزد در حسابداری صنعتی

حقوق پایه : حقوقی که با رعایت قانون کار و یا به عقد قراردادی برای انجام یک ساعت کار و یا تولید یک واحد محصول ساعتی، روزانه، هفتگی و ماهانه پرداخت می شود.
ساعات اضافه کاری هم مطابق قانون کار تابع شرایطی می باشد :
- موافقت کارگر.
- پرداخت 40درصد اضافه بر مزد هر ساعت.
- ساعات کار اضافی نباید بیشتر از 4ساعت در روز باشد مگر در موارد خاص.
- کارگرانی که به هرعنوانی روز جمعه کار کنند نیز 40درصد اضافه برمزد دریافت خواهند کرد. 
در موسسات تولیدی ثبتهای حسابداری مربوط به لیست حقوق و دستمزد به صورت زیر می باشد :

کنترل حقوق و دستمزد

ذخیره دستمزد ایام مرخصی
ذخیره پاداش کارکنان
حق بیمه پرداختنی
مالیات حقوق و دستمزد
صندوق اجرا
وام مسکن
شرکت تعاونی
پیش پرداخت حقوق و دستمزد(مساعده)
حقوق و دستمزد پرداختنی

تسهیم هزینه های حقوق و دستمزد:

ثبت 

کنترل کالای در جریان ساخت

کنترل سربار ساخت

کنترل سربار اداری و تشکیلاتی

کنترل سربار توزیع و فروش

هزینه بیمه های اجتماعی

هزینه بیمه بیکاری

کنترل حقوق و دستمزد

در حسابداری صنعتی ( بهای تمام شده) سربار یکی از عوامل بهای تمام شده می باشد که باید شناسایی و کنترل گردد.
روش شناسایی آن به دو صورت می باشد: شناسایی قبل از تحقق هزینه و شناسایی بعد از تحقق هزینه.
شناسایی قبل از تحقق هزینه: معمولا قبل از شروع هر دوره مالی انجام می شود که به آن اصطلاحا برآورد (پیش بینی)هزینه های سربار می گویند.
شناسایی بعد از تحقق هزینه: معمولا بعد از وقوع و یا درپایان دوره انجام می شود (شناسایی هزینه واقعی سربار).