حسابداری یک طرفه و حسابداری دو طرفه

ما در این مقاله به بررسی حسابداری دو طرفه و یک طرفه و مزایا و معایب هر کدام پرداخته ایم.

حسابداری یک طرفه و حسابداری دو طرفه یا دوبل چگونه است؟

حسابداری در همه مشاغل از سال ها پیش به صورت های گوناگون استفاده می شده است و یکی از مهم ترین بخش های هر کسب و کاری است. شاید در زمان های قدیم تر و حتی امروزه در بسیاری از کسب و کارها اشخاص ندانند که دارند کار حسابداری را انجام می دهند و ناخواسته برای میزان بدهی و طلب مشتریان خود از حسابداری استفاده کنند.

امروزه حسابداری می تواند کمک بسیار زیادی به کسب و کارها در جهت سودآوری بیشتر و هم چنین جلوگیری از زیان ده بودن کسب و کار کند و صاحبین مشاغل و شرکت ها با تکیه بر این گزارش های بخش مالی خود می توانند تصمیمات مهمی برای ادامه حیات بیزینس خود اتخاذ کنند.

در این مقاله به انواع روش ها و فرآیند های حسابداری می پردازیم و آن را به طور کامل شرح می دهیم.

انواع روش های حسابداری:

حسابداری در اصل فرآیند جمع آوری اطلاعات و سپس تجزیه و تحلیل اطلاعات مالی و طبقه بندی آن ها و بعد از آن ثبت و نگهداری از اطلاعات مالی است که از طریق اطلاعات ثبت شده می توان انواع گزارش های گوناگون به دست آورد. و برای تکمیل این فرآیند روش های مختلفی وجود دارد که انواع روش حسابداری در تکمیل این چرخه به ما کمک می کند.

• حسابداری یک طرفه

• حسابداری دو طرفه

• حسابداری سه طرف

• حسابداری چند طرفه یا چند بعدی

حسابداری یک طرفه

وقتی کسب و کارها کوچک باشند و دارای مشتریان محدود باشند از این نوع حسابداری بیشتر استفاده می شود به دلیل حجم کم فروش و تعداد پایین مشتریان این نوع حسابداری ساده ترین شیوه انجام حسابداری است. این شیوه بیشتر در بازارهای سنتی و مغازه های خرده فروش کاربرد دارد. به هم دلیل نام دیگر این حسابداری، حسابداری بازی می باشد.

شیوه انجام:

در این شیوه حسابداری کاسب یا مغازه دار دارای یک دفتر است که این دفتر دو ستون بدهکار و بستانکار دارد و کاسب هر برگ را به یک مشتری اختصاص می دهد و زمانی که از مشتریان بابت فروش محصولات پول دریافت می کند، آن را در ستون بستانکار می نویسد و سپس زمانی که به مشتریان خود پول پرداخت می کند مبلغ پرداختی را در ستون بدهکار وارد می کند. این دفتر دارای یک ستون سوم نیز تحت عنوان مانده است که میزان مبلغ مانده در هر سطر را نشان می دهد و برای محاسبه میزان بدهی یا طلب خود از مشتریان دو ستون بهکار و بستانکار را از یک دیگر کسر می کند و میزان سود و زیان خود را به دست می آورد. 

برای درک بهتر این نوع حسابداری یک مثال می زنیم فرض کنید آقای X دارای یک فروشگاه است و آقای Y به عنوان مشتری از آقای X جنسی را به قیمت 100.000 ریال خریداری می کند. در هنگام خریداری جنس مشتری به آقای X 50.000 ریال پرداخت می کند و مابقی را قرار است بعدا پرداخت کنند. آقای X در هنگام فروش محصول خود در دفتر حسابداری مبلغ کالا را که 100.000 ریال است در ستون بدهکار می نویسد و مبلغ دریافتی 50.000 ریال را در ستون بدهکار خود وارد می کند.

از تفریق عدد ستون بدهکار که 100.000 ریال و ستون بستانکار که 50.000 ریال است متوجه می شود که مشتری خود به وی 50.000 ریال بدهکار است و زمانی که مشتری بدهی خود را پرداخت کرد در ستون بستانکار مبلغ را وارد می کند و سپس با کسر ستون بدهکار و بستانکار متوجه می شود که مانده حساب مشتری صفر است.
این روش دارای مزایا و معایبی است که به هر دوی آن ها اشاره خواهیم نمود.

مزایای حسابداری یک طرفه

1- این روش ساده ترین روش حسابداری است و چون تعداد مشتریان و حجم فروش پایین است به راحتی می توان به مانده حساب هر مشتری دسترسی داشت. 
2- در این روش نیازی به تهیه تراز مالی برای ارائه گزارش نیست زیرا این روش فقط با درگیر کردن یک حساب گزارش می دهد و از معادله حسابداری پیروی نمی کند. 

معایب حسابداری یک طرفه

1- همان طور که گفته شد این روش برای کسب و کارهای کوچک مناسب است و برای کسب و کارهای بزرگ با استفاده از این روش نمیتوان گزارش های مطلوب را به دست آورد.
2- با توجه به اینکه این روش از معادله حسابداری پیروی نمی کند نمی توان از این روش تراز نامه و صورت مالی برای ارائه به سازمان های معتبر ارائه کرد و بیشتر برای کسب و کارهای غیر رسمی کاربرد دارد. 
3- در این روش امکان اشتباه و خطا بسیار بالاست.

حسابداری دو طرفه یا دوبل

اگر در رشته حسابداری تحصیل کرده باشید و یا در حرفه حسابداری مشغول به کار باشید حتما با معادله حسابداری آشنایی دارید. معادله حسابداری بیان می کند مجموع دارایی ها برابر است با بدهی ها به علاوه حقوق مالکانه (سرمایه)

دارایی ها = بدهی ها + حقوق مالکانه (سرمایه)

فرمول بالا اساسی ترین معادله حسابداری است. به بیان ساده تر در این فرمول دو طرف مساوی باید با یک دیگر برابر باشند و به همین دلیل به روش حسابداری که بر اساس این فرمول پیش برود حسابداری دو طرفه یا دوبل گفته می شود. زیرا انجام حسابداری به این شیوه نیازمند درگیر کردن دو حساب است. نام دیگر این نوع حسابداری حسابداری تراز نامه ای نیز می باشد. 
بر اساس معادله حسابداری طرف راست تساوی یعنی دارایی ها دارای ماهیت بدهکار هستند و طرف چپ معادله یعنی بدهی ها و حقوق مالکانه (سرمایه) دارای ماهیتی بستانکار هستند. برای درک بهتر تاثیر افزایش یا کاهش هریک از طرف معادله شکل های زیر می توانند کمک کنند.

نحوه ثبت حسابداری دوبل یا دوطرفه چگونه است؟

در این روش نحوه ثبت کردن حساب ها بر اساس معادله یاد شده است. یعنی سندی که برای ثبت یک رویداد در نظر گرفته می شود دارای یک قسمت بدهکار در سمت راست و یک قسمت بستانکار در سمت چپ وجود دارد. در این نوع حسابداری یک حساب باید در قسمت بدهکار ثبت شود و یک حساب در قسمت بستانکار و باید مجموع طرف حساب بدهکار و مجموع طرف بستانکار با یک دیگر برابر باشد تا سند ثبت شده به اصطلاح تراز باشد. اگر دقت کنید متوجه خواهید شد که با ثبت این سند دو حساب متفاوت از یکدیگر در دو طرف معادله قرار می گیرند و به همین دلیل است که به این شیوه از حسابداری حسابداری دوبل گفته می شود. 

برای درک بهتر این مسئله به مثال زیر توجه کنید. 

فرض کنید همان مثالی که در قسمت حسابداری یک طرفه مطرح شد با همان شرایط آقای X جنس خود را به آقای Y بفروشد، با این تفاوت که در سیستم حسابداری خود از روش سیستم حسابداری دو طرفه استفاده می کند بنابر این در دفتر خود یک حساب تحت عنوان صندوق برای پول ها دریافتی ایجاد کرده است و یک حساب تحت عنوان فروش کالا و یک حساب 
برای بدهی مشتریان خود به نام حساب های دریافتنی ایجاد کرده است. وقتی کالا را به صورت نسیه می فروشد سند زیر را در دفاتر خود ثبت می کند:
صندوق 50.000
حساب های دریافتنی 50.000
 فروش 100.000
همان طور که می بینیم در قسمت بدهکار دو حساب صندوق و حساب های دریافتنی آمده است که نشان می دهد آقای X مبلغ 50.000 ریال به طور نقد دریافت کرده و مبلغ 50.000 ریال با توجه به حساب های دریافتنی باید از آقای Y بگیرد و مبلغ فروش 100.000 ریال نشان می دهد آقای X به میزان 100.000 ریال کالا فروش داشته است. و مشاهده می کنید که در ثبت بالا مجموع طرف بدهکار و بستانکار با یک دیگر برابر هستند. 
با ثبت سند حسابداری به این گونه می بینیم که حداقل گزارشی که می توان دریافت کرد این است که چه میزان فروش داشته ایم، چه میزان پول نقد دریافت کرده ایم و چه میزان از مشتری طلب داریم و فقط کافیست برای دسترسی به هریک از این موارد به حساب های مربوطه مراجعه کنیم. 
هر عددی که در هر طرف معادله حسابداری ثبت شود با توجه به ماهیت حساب ها در افزایش و کاهش آن ها تاثیر میگذارد برای تاثیر این موارد به جدول زیر توجه کنید.
ثبت در بخش بدهکار حساب، باعث افزایش کلیه حساب‌ها با ماهیت دارایی و هزینه و کاهش کلیه حساب‌ها با ماهیت درآمد و سرمایه و بدهی می‌شود.

ثبت در بخش بستانکار حساب، باعث کاهش کلیه حساب‌ها با ماهیت دارایی و هزینه و افزایش کلیه حساب‌ها با ماهیت درآمد و سرمایه و بدهی می‌شود.

مزایای حسابداری دوطرفه یا دوبل:

1- نگه داشتن کامل اطلاعات حساب‌ها و فراهم بودن تهیه صورت‌های مالی اساسی برای واحد اقتصادی

2- ثبت همه دارایی‌ها و بدهی‌ها و امکان تعیین وضعیت سود ده یا زیان ده بودن کسب و کار

3- قابل اعتماد بودن سیستم حسابداری دوبل جهت نسبت به حسابداری یک طرفه در تشخیص و تسویه بدهی‌ها طرف حساب ها

4- پیش بینی درآمدها و هزینه‌های سال جاری در مقایسه با سال قبل، به منظور اجرای صحیح برنامه‌های شرکت

5- امکان تشخیص و اصلاح اشتباهات ثبتی و حسابداری ساده تر نسبت به حسابداری یک طرفه

6- فراهم بودن ثبت، انتقال و گزارش‌ گیری از اطلاعات

معایب حسابداری دوبل یا دوطرفه

1- امکان وجود خطا و اشتباه در سیستم حسابداری 
2- نیازمند یک نیروی حسابدار ماهر در ثبت اسناد حسابداری به شیوه حسابداری دو طرفه 
3- استفاده از نیروی کار، زمان و هزینه زیاد جهت استفاده از سیستم حسابداری دوطرفه
4- استفاده از قوانین و روش‌های پیچیده برای ثبت امور مالی روزانه که حسابدار را با چالش های متعددی مواجه می سازد.

نتیجه سیستم حسابداری دو طرفه: 

تا به اینجا در مورد پیاده سازی روش های حسابداری یک طرفه و دو طرفه صحبت کرده ایم الان زمان آن رسیده که نتیجه انجام حسابداری دو طرفه که مهم ترین دستاورد این شیوه حسابداری و تفاوت آن با حسابداری یک طرفه است را بیان کنیم.  با انجام این شیوه حسابداری ما در هر زمان که بخواهیم می توانیم به یک صورت وضعیت مالی یا همان ترازنامه دسترسی پیدا کنیم که در آن به ما نشان داده می شود که مانده مبلغ هر حساب در چه وضعیتی است و گزارش مناسبی در آن مقطع زمانی برای کسب و کار ارائه می دهد.

این ترازنامه با توجه به معادله حسابداری یک جدول دو ستونی است که در طرف راست آن حساب های دارایی آمده و در سمت چپ آن حساب های بدهی و حقوق مالکانه که مجموع طرف راست و چپ با یک دیگر برابر است. با توجه به این صورت وضعیت مالی می توان متوجه بسیاری از مسائل نظیر میزان موجودی نقد، میزان بدهی مشتریان، مقدار فروش خود و سایر موارد شد. 

حسابداری چند بعدی:

حسابداری چند بعدی در واقع یک شیوه حسابداری در جهت تسریع بخشیدن به حسابداری دو طرفه و انجام امور کنترلی برای کم کردن میزان خطا و اشتباه در حسابداری دو طرفه است. 
حسابداری چند بعدی، به سیستم حسابداری تلقی می شود که سیستم دارای یک بخش حسابداری است و علاوه بر آن دارای زیر بخش هایی نظیر فاکتور فروش، دریافت و پرداخت و سایر موارد است که با توجه به اطلاعاتی که در سایر بخش ها ثبت می شود. می توان در سیستم حسابداری سند مربوطه را ثبت کرد. برای درک بهتر این موضوع به مثال زیر توجه کنید.
فرض کنید شرکت الف یک جنسی را به آقای ب می فروشد و دارای سیستم حسابداری چند بعدی است برای اینکه سند حسابداری فروش را ثبت کند ابتدا برای آقای ب یک فاکتور فروش در زیر سیستم فاکتور فروش ثبت می کند و سپس با توجه به اطلاعات فاکتور فروش آقای ب سند حسابداری فروش آن ثبت می گردد. 
این شیوه از حسابداری معمولا در شرکت های متوسط و بزرگ کاربرد دارد و می توان با تکیه بر این نوع حسابداری از میزان خطاها و اشتباهات احتمالی تا حد زیادی جلوگیری کرد و با توجه به گستردگی مجموعه هر بخش تنها به اطلاعاتی که مربوط به بخش خود است دسترسی داشته باشد.

سخن پایانی

در این مقاله سعی شد با انواع شیوه های حسابداری با توجه به نوع کسب و کار آشنا شویم امیدواریم با توجه به توضیحات داده شده بهترین شیوه حسابداری را برای کسب و کار خود انتخاب کنید و اگر به عنوان یک حسابدار این مقاله را مطالعه می کنید امید است با انواع شیوه حسابداری آشنا شده باشید تا با بهره گیری از آن ها بهترین نتیجه را داشته باشید.