طبقه بندی مالیات در ایران چگونه است؟

ما در این مقاله به بررسی انواع مالیات و همچنین طبقه بندی مالیات در ایران پرداخته ایم.

طبقه بندی مالیات در ایران چگونه است؟

کلمه مالیات را حداقل یک بار همه ما شنیده ایم. مبحث مالیات و پرداخت آن همه افراد جامعه را دربر می گیرد و حتی ممکن است افرادی اطلاعی از آن نداشته باشند ولی مالیات پرداخت کنند. همه انسان ها به دنبال داشتن یک زندگی فردی و اجتماعی با سطح خوب هستند و تمایل دارند در رفاه و آرامش حداکثری زندگی کنند. در زندگی فردی برای به دست آوردن این رفاه و آرامش کار می کنیم تا درآمد به دست بیاوریم و با درآمد خود و امکاناتی که در اختیار داریم آرامش خودمان و خانواده خودمان را تامین می کنیم. در زندگی اجتماعی نیز تمایل داریم شرایط کشور به گونه ای باشد تا بتوانیم در بهترین حالت ممکت درآمد کسب کتیم و هم چنین بهترین جاده ها، بیمارستان ها ، مراکز خرید و ... را داشته باشیم. برای تامین این درخواست های اجنماعی چه باید کرد؟ هزینه های انجام شده برای داشتن یک زندگی اجتماعی خوب از کجا باید تامین شود؟
برای اینکه مردم بتوانند به خوبی کار بکنند و ابزار و شرایط مناسب برای فعالیت اقتصادی داشته باشند دولت موظف است زیر ساخت های لازم را فراهم کند؛ از طرفی فراهم کردن این زیر ساخت ها نیاز به هزینه کردن دارد که مردم برای تامین این نیاز ها بخشی از درآمد حاصل از کسب و کار و فعالیت اقتصادی خود را به عنوان مالیات جهت تامین این هزینه های اجتماعی به دولت پرداخت می کنند.
مالیات را می توان یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی برای هر کشور به شمار آورد؛ این مالیات صرف انواع مختلفی از هزینه های اجتماعی با اهداف متفاوتی نظیر تامین رفاه اجتماعی، افزایش و بهبود فضای کسب و کار و انجام پروژه‌های خدمات ملی و ... می گردد. با توجه به مسئله ی حیات جامعه پرداخت مالیات یک امر واجب و جدا نشدنی از چرخه اقتصادی کشورها می باشد.
در این مقاله به بررسی انواع مالیات در ایران می پردازیم. پس برای آشنایی با انواع مالیات در ایران با ما همراه باشید.

چه اشخاصی موظف به پرداخت مالیات هستند؟

ابتدا باید بدانیم که چه اشخاصی باید مالیات پرداخت کنند. ماده 1 قانون مالیات مستقیم به این موضوع اشاره دارد و بر اساس آن اشخاص زیر مکلف به پرداخت مالیات هستند:
1. تمامی اشخاص حقیقی ایرانی مقیم ایران، برای کلیه درآمدهایی (در ایران یا خارج از ایران) که به دست می‌آورند.
2. اشخاص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران، برای کلیه درآمدهایی که در ایران به دست می‌آورند.
3. اشخاص حقوقی ایرانی، برای کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران به دست می‌آورند.
4. تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی، برای کلیه اموال و املاکی که مالک آن هستند.
5. اشخاص حقیقی و حقوقی غیرایرانی، برای هرگونه درآمدی که به هر ترتیب در ایران به دست می‌آورند.

طبقه بندی مالیات در ایران

مالیات در ایران به دو دسته کلی تقسیم می شود:

• مالیات‌های مستقیم
• مالیات‌های غیرمستقیم

مالیات‌های مستقیم

این نوع از مالیات به صورت مستقیم و بدون وجود واسطه از دارایی و درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی مطالبه می گردد که به آن مالیات های مستقیم گفته می شود. مالیات های مستقیم خود به دو دسته تقسیم می شود:
• مالیات بر دارایی
• مالیات بر درآمد

مالیات بر دارایی

این مالیات نسبت مستقیمی با میزان ثروت افراد دارد و بر اساس ثروت اشخاص محاسبه می گردد. مهم ترین مالیاتی که افراد باید در این مورد پرداخت کنند مالیات بر ارث است. مالیات بر ارث به اموال و دارایی هایی که از شخص فوت شده به وارثان وی می رسد، تعلق می گیرد. که در زمانی که ارث به وارثان منتقل می شود باید مالیات آن را بپردازند.
از انواع دیگر مالیات بر دارایی، می توان به مالیات بر خانه‌ها و خودروهای گران‌ قیمت و مالیات برای خانه‌های خالی اشاره کرد. این نوع از مالیات به صورت پلکانی محاسبه و از مودی دریافت می گزدد.
یکی دیگر از انواع مالیات بر دارایی، حق تمبر مالیاتی می باشد. این مبلغ برای باطل کردن تمبر برای اسناد و مدارک مودی دریافت می‌شود.
مالیات بر درآمد
این نوع از مالیات مهم ترین مالیات در ایران است. این نوع از مالیات با میزان درآمد افراد سر و کار دارد. این مالیات از میزان درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی و با توجه به کسب و کار و فعالیت اقتصادی آن ها از مودی گرفته می شود. این نوع مالیات به دو طریق قابل محاسبه است: 

روش اول:در این روش درآمد یک سال مودی را به طور کلی به عنوان معیار اخذ مالیات قرار می دهند. یک درصد مشخصی از کل درآمد مودی دز طول یکسال را به عنوان ماخذ مالیاتی تعیین می کنند و مودی موظف است مالیات مشخص شده را پرداخت نماید. 

روش دوم: در این روش درآمد مودی به صورت تک تک و مجزا به عنوان ماخذ مالیاتی در نظر گرفته می شود. در این روش درصدی از هر درآمد مودی به عنوان مالیات تعیین می گردد و این درصد نرخ و شرایط مالیات بر اساس نوع درآمد های فرد متفاوت خواهد بود. این روش ، شیوه دریافت مالیات در ایران در اکثر مواقع است.

طبقه‌بندی مالیات بر درآمد

مالیات بر درآمد خود انواع طبقه بندی است که در زیر به آن ها اشاره شده است:
• مالیات بر درآمد کشاورزی
• مالیات بر درآمد حقوق
• مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی
• مالیات بر درآمد مشاغل
• مالیات بر درآمد اتفاقی

مالیات بر درآمد کشاورزی

طبق ماده 81 قانون مالیات های مستقیم درآمد حاصل از کلیه فعالیت های کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری، نوغان داری، احیای مراتع و جنگلها، باغات اشجار از هر قبیل و نخیلات از پرداخت مالیات معاف می باشد.

مالیات بر درآمد حقوق

از ماده 82 تا 92 قانون مالیات های مستقیم در ارتباط با مالیات حقوق و نحوه اخذ آن و معافیت های آن می باشد. 

ماده 82 به درآمدی که مشمول مالیات است اشاره دارد:

ماده ‌82- درآمدی که شخص حقیقی در خدمت شخص دیگر (‌اعم از حقیقی یا حقوقی) در قبال تسلیم نیروی کار خود بابت اشتغال در ایران بر‌حسب مدت یا کار انجام یافته به‌ طور نقد یا غیرنقد تحصیل می‌کند مشمول مالیات بر درآمد حقوق است.

ماده 83 به میزان درآمدی که مشمول مالیات است اشاره دارد:

ماده ‌83- درآمد مشمول مالیات حقوق عبارت است از حقوق (‌مقرری یا مزد، یا حقوق اصلی) و مزایای مربوط به شغل اعم از مستمر و یا غیرمستمر قبل از وضع کسور و پس از کسر معافیت­های مقرر در این قانون.

‌تبصره- درآمد غیرنقدی مشمول مالیات حقوق به شرح زیر تقویم و محاسبه می‌شود:

‌الف- مسکن با اثاثیه معادل بیست و پنج درصد­ (25%) و بدون اثاثیه بیست درصد (20%) حقوق و مزایای مستمرنقدی (‌به استثنای مزایای نقدی معاف موضوع ماده‌ (91)‌ این قانون) در ماه پس از وضع وجوهی که از این بابت از حقوق کارمند کسر می‌شود.

ب- اتومبیل اختصاصی با راننده معادل ده درصد (10%) و بدون راننده معادل پنج درصد (5%) حقوق و مزایای مستمر نقدی (‌به استثنای مزایای نقدی معاف‌ موضوع ماده‌ (91) این قانون) در ماه پس از کسر وجوهی که از این بابت از حقوق کارمند کسر می‌شود.

ج- سایر مزایای غیر نقدی معادل قیمت تمام شده برای پرداخت‌کننده حقوق.

ماده 84 به میزان معافیت حقوق اشاره دارد:

ماده‌ 84- میزان معافیت مالیات بر درآمد سالانه مشمول مالیات حقوق از یک یا چند منبع، هرساله در قانون بودجه سنواتی مشخص می‌شود.

ماده 86 به این اشاره دارد که نحوه اخذ مالیات حقوق چگونه است:

ماده 86 – پرداخت‌ کنندگان حقوق هنگام هر پرداخت یا تخصیص آن مکلف اند مالیات متعلق را طبق مقررات ماده (85) این قانون محاسبه و کسر و‌ تا پایان ماه بعد ضمن تسلیم فهرستی متضمن نام و نشانی دریافت‌کنندگان حقوق و میزان آن به اداره امور مالیاتی محل پرداخت و در ماه‌های بعد فقط ‌تغییرات را صورت دهند.

تبصره 1- در مورد پرداخت هایی که از طرف غیر از پرداخت کننده اصلی حقوق به اشخاص حقیقی، به عمل می آید،پرداخت کنندگان مکلفند هنگام هر پرداخت، مالیات متعلق را با رعایت معافیت های قانونی مربوط به حقوق به جز معافیت موضوع ماده (84) این قانون، به نرخ مقطوع ده درصد (10%) محاسبه،کسر و حداکثر تا پایان ماه بعد با فهرستی حاوی نام و نشانی دریافت­ کنندگان و میزان آن به اداره امور مالیاتی محل، پرداخت کنند و در صورت تخلف، مسوول پرداخت مالیات و جریمه­ های متعلق خواهند بود.

تبصره ‌2- پرداخت های دانشگاهها، مراکز و موسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری که دارای مجوز از شورای گسترش آموزش عالی وزارتخانه های علوم،تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وسایر موسسات آموزشی و پژوهشی قانونی دارای مجوز رسمی از وزارتین فوق الذکر می باشند، به اشخاص حقیقی اعم از کارکنان و غیر کارکنان خود در قالب حق التدریس مشمول مالیات مقطوع به نرخ ده درصد (10%) و حق التحقیق، حق پژوهش و قراردادهای پژوهشی و تحقیقاتی مشمول مالیات مقطوع به نرخ پنج درصد (5%) با رعایت سایر احکام مقرر در تبصره (1) خواهد بود.

ماده 91 به آیتم های معاف از مالیات حقوق اشاره دارد:

ماده 91- درآمدهای حقوق به شرح زیر از پرداخت مالیات معاف است:

1. روسا و اعضای مأموریت‌های سیاسی خارجی در ایران و روسا و اعضای هیأت‌های نمایندگی فوق‌العاده دول خارجی نسبت به درآمد حقوق دریافتی از دولت متبوع خود به شرط معامله متقابل و همچنین روسا و اعضای هیأت‌های نمایندگی سازمان ملل متحد و موسسات تخصصی آن در‌ایران نسبت به درآمد حقوق دریافتی از سازمان و موسسات مزبور در صورتی که تابع دولت جمهوری اسلامی ایران نباشند.
2. روسا و اعضای مأموریت‌های کنسولی خارجی در ایران و همچنین کارمندان موسسات فرهنگی دول خارجی نسبت درآمد حقوق دریافتی از دول متبوع خود به شرط معامله متقابل.
3. کارشناس خارجی که با موافقت دولت جمهوری اسلامی ایران از محل کمک‌های بلاعوض فنی و اقتصادی و علمی و فرهنگی دول خارجی و‌یا موسسات بین‌المللی به ایران اعزام می‌شوند نسبت به حقوق دریافتی آنان از دول متبوع یا موسسات بین‌المللی مذکور.
4. کارمندان محلی سفارتخانه‌ها و کنسولگریها و نمایندگی‌های دولت جمهوری اسلامی ایران در خارج نسبت به درآمد حقوق دریافتی از دولت‌ جمهوری اسلامی ایران در صورتی که دارای تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران نباشند به شرط معامله متقابل.
5. حقوق بازنشستگی و وظیفه و مستمری و پایان خدمت و خسارت اخراج و بازخرید خدمت و وظیفه یا مستمری پرداختی به وراث و حق سنوات و حقوق ایام مرخصی استفاده نشده.
6. هزینه سفر و فوق‌العاده مسافرت مربوط به شغل.
7. حذف شد.
8. مسکن واگذاری در محل کارگاه یا کارخانه جهت استفاده کارگران و خانه‌های ارزان قیمت سازمانی در خارج از محل کارگاه یا کارخانه که مورد ‌استفاده کارگران قرار می¬گیرد.
9. وجوه حاصل از بیمه بابت جبران خسارت بدنی و معالجه و امثال آن.
10. عیدی سالانه یا پاداش آخر سال جمعا معادل یک دوازدهم میزان معافیت مالیاتی موضوع ماده (84) این قانون.
11. خانه‌های سازمانی که با اجازه قانونی یا به موجب آیین‌نامه‌های خاص در اختیار مأموران کشوری گذارده می‌شود.
12. وجوهی که کارفرما بابت هزینه معالجه کارکنان خود یا افراد تحت تکفل آنها مستقیما یا به وسیله حقوق‌بگیر به پزشک یا بیمارستان به استناد‌ اسناد و مدارک مثبته پرداخت کند.
13. مزایای غیرنقدی پرداختی به کارکنان حداکثر معادل دو دوازدهم معافیت موضوع ماده (84) این قانون.
14. درآمد حقوق پرسنل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران اعم از نظامی و انتظامی، مشمولان قانون استخدامی وزارت اطلاعات و جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و آزادگان.

مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

همه درآمدهای اشخاص حقوقی که تحت عنوان شرکت‌ها، موسسات تجاری و انتفاعی در اداره ثبت شرکت‌ها ثبت شده و دارای شماره ثبت هستند، مشمول مالیات خواهد بود. این اشخاص موظف اند اظهارنامه مالیات بر عملکرد ارسال کنند و مالیات خود را پرداخت نمایند.

مالیات بر درآمد مشاغل

این نوع از مالیات مربوط به اشخاصی است که به صورت حقیقی فعالیت می کنند و دارای کسب و کار هستند. اکثر مغازه ها در سطح شهرها در این قسمت قرار می گیرند. درآمد حاصل از فروش کالا و خدمات این دسته از مودیان نیز مشمول مالیات است. این اشخاص نیز مانند اشخاص حقوقی باید اظهارنامه ارسال کنند و مالیات بر در آمد خود را پرداخت نمایند. 
مالیات بر درآمد اتفاقی
یک سری درآمدها هستند که غیر از فعالیت اصلی اشخاص به دست می آید. این درآمد می تواند نقدی و یا غیر نقدی باشد. این درآمد نیز مشمول مالیات خواهد بود.

مالیات‌های غیرمستقیم

این نوع  از مالیات به صورت غیرمستقیم و با واسطه دریافت می گردد؛ بدین صورت که مالیات بر قیمت کالاها و خدمات اضافه می شود و از خریدار مطالبه می‌شود. مالیات غیرمستقیم در ایران به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
•    مالیات بر صادرات و واردات
•    مالیات بر معاملات

مالیات بر صادرات و واردات

به منظور حمایت از تولید کنندگان داخلی وارادات کالا مشمول مالیات می گزدد. و به منظور تشویق صادر کنندگان کالا بخشی از درآمد صادرات یک سری کالا و خدمات مشمول معافیت مالیات می گردند.
مالیات بر معاملات

این دسته از مالیات‌ها برای همه خرید و فروش‌ها می باشد؛ این مالیات را خریداران به فروشندگان پرداخت می کنند و فروشندگان موظف اند این مالیات را به دولت پرداخت نمایند.. مالیات بر معاملات به دو صورت اعمال می‌شود:

مالیات بر مصرف

مالیاتی که افراد برای خرید کالاهای خاصی در زمان خرید به فروشنده می‌پردازند. برخی از این کالاها عبارتند از: اتومبیل، مشروبات غیرالکلی صنعتی و دخانیات

مالیات بر ارزش افزوده

این نوع از مالیات را باید مصرف کننده نهایی پرداخت نماید. اما چون یک کالا یا خدمت ممکن است از زمان تولید تا زمانی که به دست  مصرف کننده نهایی برسد زمان بر باشد در طی زنجیره اشخاصی که کالا را خریداری می کنند از جانب مصرف کننده نهایی مالیات بر ارزش افزوده را پرداخت می کنند و این مالیات پرداختی به عنوان اعتبار مالیاتی برای آن ها در نظر گرفته می شود و اشخاصی که کالا را اعرضه می کنند موظف هستند این مالیات را دریافت و مبلغ مالیات بر ارزش افزوده را از خریدار دریافت کرده و  در موعد مشخص به حساب سازمان امور مالیاتی پرداخت نمایند.

کلام پایانی 
در این مقاله سعی شد به طور کامل انواع مالیات دز ایران و طبقه بندی آن بررسی شود و حسابدارن و مودیان مالیاتی با این مبحث آشنایی کامل پیدا کنند. چون مالیات یک تکلیف اجنکاعی است و تداوم و حیات یک حامعه و دولت به آن وابسته است عدم انجام هر یک از این تکالیف و یا نقصان در انجام آن می تواند دردسرها و چالش های فراوانی را برای مودی ایجاد کند. پس بهتر است با شناخت کامل به طور دقیق این نکالیف انجام شود. امیدواریم این مطالب مورد توجه شما عزیزان قرار گرفته باشد.